Wandelen door Belgrado: socialistische en modernistische architectuur

Sportcentrum Milan Muškatirović: Tito vond hem mooi 

Het Sport- en Recreatiecentrum Milan Gale Muškatirović ligt aan de Donau, vlakbij de Oude Stad. Het centrum is genoemd naar een Joegoslavische olympische waterpolodoelman. Het centrum is gebouwd in 1973 en volledig gerenoveerd in 2011. 

Er is een plakaat te bewonderen, gedateerd 22 november 1973, met een tekst die zo te zien van Tito zelf is. Volgens Google Translate (en mijzelf) staat er ongeveer dit: 

'Ik spreek hier met veel plezier, mede uit naam van mijn vrouw,  en voel me vereerd vandaag een van de mooiste sportcentra te openen die ik ooit heb gezien. Hiermee wil ik de burgers van Belgrado en vooral de jonge generatie dienen en ondersteunen in het versterken en gezonder maken van ons socialistische land.' Waarvan akte!

Tadeuša Košćuška 63
Beograd 110000, Servië
www.srcmgm.rs

Een hoge dame in verval: Beograđanka

Beograđanka - de Belgradose Dame - is een torenflat gebouwd tussen 1969 en 1974 onder architectuur van Branko Pešić. De toren is echt hoog: 24 verdiepingen en 101 meter. Het gebouw is in slechte staat; er is veel achterstallig onderhoud. Het restaurant op de bovenste verdieping is gesloten: te gevaarlijk.

Toen ik het gebouw in ging, kreeg ik een portier achter me aan die het heel irritant vond dat ik foto's nam. Gelukkig toch nog een paar mooie interieurtjes geschoten.

Kralja Milana 5
Beograd 11000

• Wikipedia over Beograđanka 

Staro Sajmište: beurs, concentratiekamp en kunstenaarskolonie

Staro Sajmište is het oude beursterrein dat vlak voor WOII werd geopend. Tijdens de oorlog werd onder Duitse bezetting het beursterrein gebruikt als concentratiekamp. Het terrein was eerder als kamp in gebruik door de Ustase  De toren is het symbool in middelpunt van het kamp dat enorm was. Ruim 20.000 mensen zijn in het kamp vermoord. 

Na de oorlog zijn de gebouwen op het enorme terrein erg vervallen geraakt en in gebruik genomen door kunstenaars. Dat is tot op heden het geval, alhoewel zwervers en andere vage types de kunstenaars een beetje hebben verdrongen.

Het komt er niet van om van het terrein een gedenkplaats te maken. Wel is er aan de oever van de Sava een monument voor alle mensen die in het kamp zijn vermoord.   

• Wikipedia over het concentratiekamp Staro Sajmište

Het Luchtmachthoofdkwartier: een gehavend modernistisch monument

Het hoofdkwartier van de Joegoslavische luchtmacht is gevestigd aan het Avijaticarski Trg in de oudere wijk Zemun van Belgrado. Het modern expressionistisch gebouw van de hand van architect Dragisa Brasovan werd in 1935 in gebruik genomen. En wat een symboliek: voor het gebouw heeft een straaljager model gestaan, wat in de plattegrond van het gebouw goed te zien is. Nog meer symboliek: een beeld van Icarus siert de flank van het gebouw.

In de nacht van 4 op 5 april 1999 was het hoofdkwartier doelwit van NAVO-bombardementen. Ook omliggende gebouwen werden geraakt. Aan de voorzijde van het gebouw is een gedenkteken voor de mensen die omkwamen bij het bombardement.

In 2000 en 2001 zijn er reconstructiewerkzaamheden uitgevoerd, waarbij het oorspronkelijk ontwerp intact is gebleven. Toch is het gebouw nog steeds in slechte staat en kan er wel een likje verf overheen. Of twee...

Entree

Wachthokje

Icarus

De Westelijke Stadspoort: een brutalistisch welkom!

De Westelijke Stadspoort - Zapadna Kapija in het Servisch - is een enorme wolkenkrabber die je niet kunt missen als je via de westkant, vanaf het vliegveld, Belgrado binnenkomt. In de toeristengidsen wordt de megaflat aangeduid als Genex Tower (Kula Geneks), genoemd naar de Genex Group die gevestigd is in de hoogste van de twee torens. De andere toren heeft een woonfunctie.


De wolkenkrabber is 35 verdiepingen hoog met een smalle maar heel hoge 'poort' tussen de twee torens die door een brug verbonden zijn. Op de hoogste toren is een restaurant gevestigd dat doet denken aan het restaurant op de Fernsehturm in Berlijn. Ik ben er niet in geweest, maar je moet er een fantastisch uitzicht hebben over heel Belgrado. Het restaurant reikt tot een hoogte van 140 meter.

De toren is een prachtig stukje betonbouw in de brutalistische traditie van de hand van architect Mihajlo Mitrović. Er is zoals bij zoveel gebouwen in Belgrado sprake van ernstig achterstallig onderhoud.


 

Wandelen door Wroclaw veelvormige geschiedenis

Als je aan komt vliegen boven Wroclaw zie je een eental niet te missen 'landmarks': de Sky Tower is een blikvanger en ook het Olympisch Stadion en het bijbehorende dichtgegroeide zwembad zien er intrigerend uit.

Wroclaw heeft een prachtige oude binnenstad, die na WOII volledig is herbouwd. Zo'n drie kwart van de binnenstad lag in puin dus er was werk aan de winkel. Dit was het moment om de geschiedenis te herschrijven. Veel gebouwen die te nadrukkelijk verwezen naar de Duitse geschiedenis - Breslau - zijn vervangen of niet meer als zodanig te herkennen. Ook werd toekomst geschreven: hele nieuwe wijken werden in de jaren '50 gebouwd volgens de nieuwe inzichten van Stalinisme en sociaal-realisme. Ook nabij het centrum, zoals het Plac Młodzieżowy (Plein van de Jeugd).

In deze kaart zijn gebouwen en monumenten opgenomen met als zwaartepunt gebouwen uit de socialistische periode. Welk gebouw heet de wc-bril? Waar werden meer dan 500 films Poolse opgenomen? Waar zat de ICT-afdeling waar men de meerjarenplannen voor de planeconomie opstelde? Naar welke nazi werd het Olympisch Stadion genoemd? En waar lag ten tijde van WOII (Festung Breslau) een eenmalig gebruikte start/landingsbaan? Deze kaart geeft antwoord op die en geeft ook de bijbehorende plaatjes.

Vilnius: wandelen langs brutalistische en stalinistische architectuur

In februari ben ik naar Vilnius geweest, de hoofdstad van Litouwen. De andere Baltische staten bezocht ik al eerder. Vilnius is een mooie en prettige stad om te verblijven. Een prachtig historisch centrum en goede restaurants, musea, ateliers, koffie- en biertenten te over. Een stad - zoals in de hele regio - met heel veel geschiedenis. Wellicht té veel.

In Vilnius heb ik gedaan wat ik meestal doe als ik in een buitenlandse stad ben: rondlopen zonder al te duidelijke doelen. Je komt genoeg moois, interessants en lelijks tegen. Door af te wijken van de route langs de historische hoogtepunten krijg je een veel betere indruk van het land dan wanneer je blijft hangen in die prachtig gerestaureerde binnenstad. Als je dat laatste doet krijg je het idee dat het hartstikke goed gaat met Litouwen, dat het land modern en rijk is. Dat is toch niet het geval. Of in ieder geval: niet iedereen deelt daar in mee.

Kulturpalast
Als je rondloopt in steden van de landen die deel uitmaakten van de voormalige Sovjet-Unie of haar satellietstaten dan kom je vroeg of laat - meestal vroeg - een Kulturpalast, cinema, monument voor de bevrijders of Plattenbauflat tegen. Relicten uit de socialistische periode. Daarin zijn verschillende varianten te onderscheiden, want ook de socialistische architectuur ontwikkelt zich en staat niet geheel los van wat er wereldwijd gebeurt in architectuurland.
De socialistische architectuur staat niet bekend om zijn fijnzinnige bouwstijl - een substroming wordt zelfs brutalistische architectuur genoemd - maar er zijn ook meer verfijnde staaltjes van architectuur met prachtige reliëfs en details.

Concert- en sporthal van Vilnius: brutalistische architectuur 

Wat moet je met al dat beton?
Zoals op elke vakantie heb ik ook in Vilnius veel foto's gemaakt (zie Google foto's). Thuisgekomen heb ik op het wereldwijde web de gemaakte wandelingen gereconstrueerd en de achtergronden opgezocht van de gebouwen die ik heb gezien. Google translate was erg behulpzaam hierbij! Al doende kwam er meer en meer interessante informatie naar boven over Vilnius als hoofdstad van de Sovjet-Republiek Litouwen en na de onafhankelijkheid. Bijvoorbeeld het gebouw op de foto, een opknapperd van jewelste. Dit monumentale imponerende gebouw uit de brutalistische school blijft behouden, zo blijkt uit nieuwsberichten uit februari van dit jaar. Het wordt gerenoveerd en de hoe dan ook concert- en sporthal krijgt een nieuw leven als evenementen- en beursgebouw. Ik denk dat er nog wel honderden tonnen asbest verwijderd moeten worden, en dat ze de planning niet gaan halen en dik over budget heen gaan (deels EU-geld), maar toch.

Voor andere voormalige publieke gebouwen is de toekomst minder duidelijk. Investeerders willen ze graag afbreken - zeker bij centrale ligging - om er dure appartementen voor in de plaats te zetten. Dat leidt vaak tot protest van architecten en het grote publiek. Want het is weliswaar een lelijk Sovjet-gebouw, maar wel 'ons' lelijke Sovjet-gebouw. Een landmark, en bovendien vol van herinneringen, want "in die cinema heb ik mijn eerste vriendinnetje gezoend." Interessant voor nog veel meer onderzoek!

De binnenstad lag bijna plat
Het is sowieso een wonder dat niet een veel groter deel van het historisch centrum is afgebroken en vervangen door Chroetsjova's, de uniforme flatblokken die onder Chroetsjov de norm waren. De lobby van een groep architecten leidde er toe dat uiteindelijk een satellietstad met torenflats is gebouwd in Lazdynai als alternatief voor afbraak van het centrum en plaatsing van Plattenbau aldaar. Die mensen verdienen een standbeeld. In het centrum!

Gezellig wandelen langs socialistische architectuur
Locatie van en achtergrondinformatie over opvallende gebouwen en objecten uit de socialistische tijd zijn opgenomen in onderstaande kaart. In drie wandelingen kunnen (bijna) al deze plekken worden bezocht. Als je nog plannen hebt voor een stedentrip, vergeet dan Vilnius niet als mogelijke bestemming. En als je van socialistische architectuur houdt, gebruik dan deze kaart. Klik op de icoontjes voor meer informatie over de gebouwen. Wellicht ten overvloede: openen de kaart in Google Maps voor het beste resultaat!

Volkseigene Betrieb Schallplatten Berlin

In Berlijn heb je een paar prima platenzaken waarvan je als vinyl'o'fiel heel blij van wordt. Vlakbij de Gedächtsniskirche is er een en op de Kastanienallee zijn er twee, zo'n beetje tegenover elkaar. Bij een van die twee kocht ik in mei een geweldige bigband-elpee van Quincy Jones met opnames uit begin jaren '60. Misschien overbodig, maar Quincy Jones is de producer en arrangeur van de bestverkochte popplaat aller tijden: Thriller van Michael Jackson.

Op de hoes wordt Jones aangeprezen: als 'swingendste und vitalste Kraft des zeitgenössischen Jazz'. Dat klinkt toch prachtig! Ik was blij verrast toen de plaat een originele DDR-uitgave bleek te zijn van het label Amiga, gemaakt door de Volkseigene Betrieb Schallplatten Berlin ergens eind zestiger jaren. En van goede kwaliteit bovendien! Overigens is het een 'Übername von Phonogram DDR'.

Ik ben dan toch benieuwd hoe dat indertijd ging. Was er een Volkskommission die bepaalde welke CD's er werden uitgebracht en welke niet? Wat zijn de criteria voor socialistisch verantwoorde jazz? En zijn die in de loop der tijd veranderd? Gelukkig is er al weer sinds enige tijd dat prachtige internet, dat ongetwijfeld ook in dit geval mijn vragen kan beantwoorden. Een webonderzoekje dus.

Een eerste bevinding is dat er Amiga-LP's te koop zijn via internet, en niet weinig ook! En ja hoor, er is een lemma voor Amiga in de Duitse Wikipedia waarmee ongetwijfeld alle vragen zullen worden beantwoord.

Het Ministerie voor Cultuur voerde een zekere Kulturpolitik en bepaalde welke platen mochten uitgegeven en welke niet. Het criteria was om de 'künstlerische Qualität mit bürgerlich-humanistischer bzw. sozialistischer Haltung zu vereinen'. Nou, daar valt Quincy Jones inderdaad wel onder ja.

Er zijn in het bestaan van de DDR duidelijke ontwikkelingen in de strengheid in de leer. Vanaf halverwege de zestiger jaren werd er westerse muziek onder licentie door Amiga uitgegeven. Beatles en Bob Dylan waren de eersten. In de zeventiger jaren werd de Kulturpolitik strenger, met als gevolg dat steeds minder westerse producten werden uitgebracht. Omdat de socialistische pophelden uit eigen land steeds minder populair werden, ging het aantal westerse uitgaven, waar wel vraag naar was, zo tegen 1980 weer omhoog. Alsof de markt in de goede oude tijd niets te vertellen had!
Na de Wende in ieder geval: Amiga bleek niet levensvatbaar en werd in 1994 met de hele collectie overgenomen door Sony-BMG.

De hoezen van alle Amiga-uitgaven werden gemaakt door VEB Gotha-Druck in maximaal vierkleurendruk. Voor de licentieuitgaven waren ze wel gebaseerd op de originele hoes, waarin zo af en toe een het regime onwelgevallig detail werd gewijzigd. En wat ook zo goed is: alle LP's hadden een eenheidsprijs van 16,10 DDR-Mark. Dat staat inderdaad ook op mijn plaat. Dan nog even in de categorie weetjes: de best verkochte Amiga-plaat ooit (1,4 miljoen stuks) is Weihnachten in Familie met Frank Schöbel en - dat moet een DDR-artiestennaam zijn denk je dan, maar nee, het is toch echt een Spaanse Ossie - Aurora Lacasa. Prachtig basismateriaal voor een kerstkaart volgend jaar!

Blokkade

Onlangs heeft een Duits gezin asiel aangevraagd en gekregen in de Verenigde Staten. De reden hiervoor was dat de ouders in Duitsland hun kinderen geen thuisles mochten geven. Ik ben niet echt overtuigd van de kwaliteit van het Nederlandse basisonderwijs -van het Duitse op de een of andere manier iets meer - maar het lijkt mij niet goed voor kinderen om van hun ouders les te krijgen. Ongeacht de kwaliteit van de docenten heeft het volgen van regulier onderwijs minstens twee voordelen. Ten eerste kom je in aanraking met veel verschillende docenten met verschillende interesses en inzichten. Ten tweede kom je in aanraking met veel verschillende kinderen, met allemaal hun eigen nukken en eigenaardigheden. Dit lijkt mij een must, omdat je in het echte leven ook geen vrijheid hebt van keuze in met wie je omgaat en ook moet kunnen dealen met maffe types. Ik moest bij het lezen van dat bericht denken aan een vrouw die ook niets moest hebben van regulier onderwijs. Ook zij wilde het liefst thuisles geven aan haar kinderen. Ik geloof niet dat het haar uiteindelijk gelukt is om vrijstelling te krijgen om dit te verwezenlijken. Het lijkt me trouwens praktisch onuitvoerbaar als je alleenstaande moeder bent. Of je moet iets regelen met een aantal gelijkgestemden, wat inderdaad schijnt te gebeuren. Zij is in de DDR opgegroeid en heeft een behoorlijke tik van de molen gekregen. Ze kwam uit een artistieke familie en ze leefden zo ver de DDR in dat ze geen westerse radio of tv konden ontvangen. Ze vertelde me eens dat ze geen Sinterklaas viert en haar kinderen - die nog heel jong zijn - ook direct heeft laten weten dat Sinterklaas niet bestaat. Dat het een verzinsel is. De reden hiervoor was dat ze in de DDR zozeer in socialistische leugens heeft geleefd - als ouder kon je je daar feitelijk niet aan onttrekken - dat ze niet wilde dat haar eigen kinderen ooit nog werden voorgelogen en in sprookjes zouden gaan geloven. Dat betekende dus geen Sinterklaaslariekoek. Alleen dit voorbeeld geeft al aan dat het haar verboden zou moeten worden om ooit thuisonderwijs te geven. Een andere goede reden om haar verhaal met grof zeezout te nemen is dat ze inmiddels zelf een praktijk is begonnen voor mensen die houden van zeer vage oplossingen voor hun klachten. Het gaat daarbij om het ontladen van beladen ervaringen die vooral opgebouwd worden tot ongeveer twintig jarige leeftijd. "Elke belading (blokkade) is een onderdeel van een polariteit; een plus en een min. Het observerend vermogen wordt ook wel het nulpunt genoemd vanuit de kwantum fysica. Er is daar geen tijd, afstand en ruimte, dat betekend (sic) dat we vanuit dat punt direct iets in beweging kunnen zetten." Tsja, geef mij dan Sinterklaas maar, of een goede sociaal-realistische opvoeding. Hoewel je van dat laatste klaarblijkelijk wel hele vreemde blokkades krijgt. Daar is geen luchtbrug tegen opgewassen.

HET KAN WEER!

Onlangs was een vriend van me over uit Tsjechië. Hij werkt voor de Nederlandse ambassade in Praag. Tijdens het Tsjechisch voorzitterschap van de Europese Unie was hij verantwoordelijk voor de accreditaties van alle hoge en lage piefen die daarvoor naar Praag kwamen. Het is altijd leuk om wat inside information te horen over de gang van zaken. En het bewijst dat Tsjechen een prima gevoel voor humor hebben.

M. kent David Cerny, de kunstenaar die vanwege het voorzitterschap de Entropa heeft gemaakt waarin alle EU-lidstaten in een kunstzinnige interpretatie zijn weergegeven. De verhalen zijn genoegzaam bekend: Bulgarije wil niet geassocieerd worden met hurktoiletten (officieel protest, dus uit het kunstwerk verwijderd!), Frankrijk niet met stakingen en sommige Nederlanders konden niet lachen om de invulling die Nederland kreeg: een plas water waaruit minaretten oprijzen. De rel werd nog groter toen bleek dat het kunstwerk niet, zoals was beloofd, in samenwerking met kunstenaars uit alle lidstaten tot stand was gekomen. Cerny had het kunnen weten, sterker nog, hij wist het: nog niet heel Europa is klaar om om zichzelf te lachen.

Waar inmiddels wel om gelachen mag worden is om grappen over Sudetenland. M. heeft voor de EU-top een aantal fake-pasjes gemaakt. Een met Homer Simpson als biercoördinator en een met soldaat Svejk als Entropa-coördinator. Op het pasje gebruikt de brave soldaat Svejk Tsjechië als hurktoilet. De kleine zoete wraak van David Cerny dus!

Het beste pasje vond ik toch dat van het EU-voorzitterschap van Sudetenland (EU-Ratsvorsitz), met op de foto het komisch Tsjechisch duo Alles Gute. Ze zien er uit als twee folkloristische Beieraars, compleet met hoed met veer en broek met bretels. Zoals in Draadstaal een cursus Brabants wordt gegeven, geven zij in hun programma een cursus Duits. Ze zijn razend populair in Tsjechië en hebben ook over het EU-voorzitterschap een filmpje gemaakt (ici).

Deze passen maken is een ding, maar er dan ook nog voor zorgen dat heel veel nietsvermoedende EU-vertegenwoordigers ze echt om hebben hangen: laat dat maar aan M. over! Tientallen van deze passen zijn uitgedeeld. Toch fijn, dat er ook in EU-verband grappen kunnen worden gemaakt over kleinzielige landjes die niet geassocieerd wensen te worden met hurktoiletten. En dat er tijdens de EU-top Duitse vertegenwoordigers met een pas met het EU-voorzitterschap van Sudetenland om hun nek lopen is gewoon meesterlijk. Het kan blijkbaar weer!

20 jaar Wende

Het zijn goede tijden voor iedereen die is geïnteresseerd in de DDR. De Muur viel 9 november twintig jaar geleden . Reden genoeg voor allerlei activiteiten en festiviteiten in het land: in Amsterdam het festival Die Wende met DDR-films, optredens, discussie enzovoorts. De Culturele Zondag van 8 november heeft als thema Niemandsland. Ook weer over de DDR. De documentaires rijgen zich sogar aaneen op de tv. De tijdschriften en kranten wijden er themanummers, katernen, artikelen aan. Je komt dus wel aan je trekken als Ostalgisch Germanofiel.

Toen de Muur viel lag ik op bed met ziekte van Pfeiffer. Naar het toilet gaan was al zo vermoeiend dat ik daarna weer een uur of wat moest slapen. Tv kijken en lezen waren ook veel te vermoeiend. Om die reden zijn alle gebeurtenissen rond 9 november 1989 langs me heen gegaan. Ik kan me natuurlijk wel beelden herinneren van sjofel geklede types die op de Muur inhakten, Ossies en Wessies die elkaar in de armen vielen, mannetje op de muur met paraplu tegen waterkanonwater. Gelukkig kan ik nu alles inhalen. En eigenlijk is het wel zo interessant, met de wetenschap van vandaag terugkijken naar dat historische moment.

Gelukkig heb ik op de valreep nog mogen proeven van wat reëel bestaand socialisme. De interrail-vakantie van zomer 1989 leidde onder meer naar Hongarije en Joegoslavië. Na terugkomst ging ik vervolgens naar de USSR, met een tussenlanding en overnachting in Berlin, Hauptstadt der DDR.

Met terugwerkende kracht begin ik een beetje te twijfelen aan mijn historisch besef in die tijd. Het was duidelijk dat op camping Római nabij Budapest veel Oost-Duitsers waren. Maar dat Hongarije overspoeld werd... Terwijl op dat moment toch al tienduizenden DDR-burgers naar Hongarije waren vertrokken nu een kleine opening in het IJzeren Gordijn dat toeliet. Ik kan me niet heugen dat ik me daar op dat moment bewust van was. Aan de bonnetjes in het fotoalbum valt af te lezen dat we rond 10 juli 1989 in Budapest waren. De Ossies waren jonge gasten, studenten waarschijnlijk, met natuurlijk van die leuke Trabantjes bij zich. Ik weet niet hoe ze zich anders gedroegen, maar ze maakten er wel wat leuks van op de camping. Wij waren meer van de cultuur en de verpozing.

Budapest was helemaal niet zo Oostblokkeriaans als ik had verwacht. Het was zo op het oog een normale moderne stad. Er waren danstenten als Fekete Lyuk (Zwarte Gat) waar hippe westerse muziek werd gedraaid (Do the Mussolini! van DAF!), flink werd geblowd en vooral gigantisch werd gezopen. Na wat gegoogle blijkt die club nog stedds te bestaan en is een uitgaanstip voor nazi-skinheads. Ook de loveboat-party waar we op de een of andere manier verzeild raakten was zo westers als wat. Soms keken kleine stukjes socialistische heilstaat om de hoek. Bijvoorbeeld toen we in een van de vele baden zagen dat er een radioactief bad was met een aanbevolen maximale zwemtijd. Ook toen we met zijn vijven in een Fiat Polski gepropt zaten met een evenzeer dronken als bezeten chauffeur. Wij moesten ons ook inlaten met schimmige wisselpraktijken op de camping. En in de metro zaten veel wat oudere mensen die pech hadden gehad met hun haarververij: groen en roze haar, met uitgroei, zag je veel in die tijd. En dat is eigenlijk nog steeds zo.

Als je terug kijkt naar de foto van een bezoek aan een wijnkelder, uitgehouwen in de krijtrotsen nabij Eger, dan zie je dat de kledingkeuze van de Hongaarse familie niet alleen heel erg eighties is, maar ook heel erg Oostblok. Trainingspakken in kleurencombinaties waarvan je zou denken dat ze verboden waren. Was dit een manier om de machthebbers te sarren? Of was het toch vooral een gebrek aan smaak, gecombineerd met een gebrek aan keuzemogelijkheden?

Ook Joegoslavië leek eerder een westers-kapitalistische samenleving dan socialistische volkshuishouding. De lokale bevolking waar we mee te maken hadden waren dol op onze Duitse marken. Dat was ook niet gek. Je kon in die tijd 2 miljoen dinar opnemen op een acceptgirokaart (inderdaad, waar zijn ze gebleven). De geldontwaarding was zo groot dat er al een navenant verschil was in het afgeschreven bedrag als je met een week ertussen twee keer hetzelfde bedrag opnam. De bevolking was heel goed in onderhandelen en wij waren zo nu en dan behoorlijk de pineut.

Joegoslavië was in die tijd een land dat bewoond werd door Joegoslaven, net zoals de Sovjet-Unie nog in zijn geheel werd bewoond door raszuivere Russen. Achteraf blijken we vooral in Montenegro te zijn geweest. Daarvoor zijn we een flink stuk Servië (Vojvodina) doorkruist met de trein. Nog geen twee jaar later is het er oorlog.
In Belgrado moesten we de nodige tijd stukslaan tot de trein vertrok die door de ongekend mooie Zwarte Bergen naar de kust reed. Belgrado was niet echt een gezellige stad: groot, vuil, armoeiig en veel lelijke hoge Plattenbauflats. Dus zo zag het Oostblok er uit?

Als dat al het geval is, dan toch in verwaterde vorm. Dat merk je snel genoeg als je eenmaal in de DDR zelf bent. Het vliegtuig van Interflug wordt bevrouwd door stewardessen van een zeer speciaal soort. De pakjes waren flets en niet bepaald nieuw en de stewardessen gingen voor wat betreft het gebruik van make up duidelijk voor kwantiteit in plaats van kwaliteit. Dat past dan achteraf prima in het plaatje dat de DDR in 1989 zo goed als failliet was. Ik vond het al spannend zat: mijn eerste vlucht, en ik ging landen op vliegveld Ost-Berlin. De controle staat me nog helder voor de geest. In een goedkoop pashokje van laminaat werd je grondig efouilleerd. Intiem en intimiderend. Zelfs al wist je dat je niets verkeerds bij je had, het voelde toch unheimisch. Het Flughafenhotel waar we daarna terecht kwamenn was omgeven door hekken. Gezellig is anders.

's Avonds hebben we nog tijd om de stad in te gaan. Alexanderplatz is een verlaten trieste bedoening. We hebben het idee dat we met ons clubje - een stuk of vijftien leerlingen en docenten van de school waar ik dat jaar eindexamen heb gedaan - erg opvallen. Van Alex lopen we langs het Palast der Republik, dat toen nog met recht Honeckers lampenwinkel werd genoemd, Unter den Linden op. UDL zag er in 1989 totaal anders uit dan nu. De voor de DDR dure hotels in typisch socialistisch-realistische bouwstijl. En Skoda, Trabant, Aeroflot en Interflug hadden er hun hoofdkantoor.

Op enige tientallen meters van de Brandenburger Tor kon je niet verder. Hekwerk, prikkeldraad, wachthokjes, het gebruikelijke recept. Door het hek neusden we naar de andere kant, West-Berlijn. Een van ons nam foto's. De wachtlopers, die behoorlijk bewapend waren, vonden dat niet leuk. We werden achteruit gemaand met geschreeuw en armgebaren. In Nederland zou je in zo'n geval nog even doorgaan, even laten merken dat je niet onder de indruk bent. In de DDR laat je dat wel uit je hoofd. En ja, het voortbestaan van de DDR stond op dat moment al behoorlijk onder druk. Als makke lammetjes, enigszins geschrokken, liepen we achteruit.

Vervolgens gingen we naar een Kneipe op UDL. Het was er ongeveer zo gezellig als in een Turks koffiehuis. We waren met negen man en bij de tafels hoorden acht stoelen. Maar een er bij schuiven was geen goed idee. De reden was ons volstrekt onduidelijk, maar aan een tafel voor vier moesten per se vier stoelen staan en aan een tafel voor acht, acht. Niet onderhandelbaar. Om 22:00 uur ging de kroeg dicht, om kwart voor tien kon je echt niet meer een biertje bestellen. Berlijn leek tegen die tijd sowieso compleet uitgestorven. Gelukkig was er in ons hotel nog de hele nacht thee en zelfs bier te krijgen.

Wordt vervolgd